Nguồn gốc và những điều thú vị về ngày Tết Đoan Ngọ

Không chỉ là một dịp lễ mang màu sắc truyền thống, Tết Đoan Ngọ hàng năm vào ngày 5/5 âm lịch còn có cách lý giải đậm chất triết học Phương Đông.

Theo quan niệm của người Trung Quốc, ngày 5/5 Âm lịch là ngày có lẻ, cả tháng và năm đều là ngày 5. Theo Kinh Dịch, số 5 tượng trưng cho tinh thần tích cực, hướng thượng, mạnh mẽ và dám nghĩ dám làm. Hai số 5 cộng lại là 10 - biểu trưng cho sự hoàn hảo và hy vọng vào sự viên mãn trong cuộc sống.

Quan niệm về ngày Tết này bắt đầu xuất hiện từ thời Tần. Đây là thời điểm hạ chí, bắt đầu mùa hè. "Đoan" trong tiếng Trung cổ có nghĩa là bắt đầu hoặc sự khởi đầu, vì vậy "Đoan Ngọ" còn được gọi là "ngày thứ năm của tháng thứ năm" theo cung hoàng đạo Trung Quốc

Câu chuyện của ngày Tết Đoan Ngọ còn liên quan đến một vị quan nước Sở thời Chiến quốc (khoảng 340 Trước Công nguyên - 278 Trước Công Nguyên). Ông là nhà thơ, chính trị gia yêu nước. Khi quê hương bị quân Tần chiếm đóng, ông đã gieo mình xuống sông Mịch La vào đúng ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch. Để ngăn chặn cá tôm dưới sông ăn xác ông, người dân đã ném thức ăn như bánh trôi, trứng xuống sông và chèo thuyền để vớt chúng. Sau đó, phong tục này phát triển thành phong tục làm bánh trôi và đua thuyền rồng. Truyền thuyết này mang lại cho lễ hội thuyền rồng một giá trị nhân văn sâu sắc. Theo nhiều sách ghi chép, lễ hội thuyền rồng có nguồn gốc từ thời Xuân Thu và Chiến Quốc của Trung Quốc và có lịch sử hơn 2.000 năm.

Ngoài việc tưởng nhớ Khuất Nguyên, còn có nhiều truyền thuyết khác về Tết Đoan Ngọ, chẳng hạn như tưởng nhớ Ngũ Tử Tư, Tào Ngạc và Giới Tử Thôi. Những truyền thuyết này phản ánh ý nghĩa văn hóa sâu sắc và tinh thần nhân văn của lễ hội thuyền rồng.

Phong tục treo bó lá ngải cứu, lá thơm trước cửa nhà để xua đuổi tà ma, cầu mong phước lành may mắn cũng được thực hiện trong dịp Tết Đoan Ngọ ở nhiều nước. Phong tục này bắt nguồn từ việc phòng ngừa bệnh tật và cầu nguyện cho sức khỏe thời xưa. Mùi thơm độc đáo của ngải cứu không chỉ có tác dụng làm tươi mới tinh thần mà còn là món ăn bổ dưỡng.

Một số nơi có phong tục tặng dây thừng nhiều màu sắc cho trẻ con. Người ta đan những sợi dây thừng bằng năm màu chỉ tơ (đỏ, vàng, xanh, trắng và đen) rồi đeo vào cổ tay và mắt cá chân. Sợi dây thể hiện mong ước cầu xin phước lành, may mắn, xua đuổi tà ma và tránh khỏi thảm họa. Phong tục này phản ánh khát vọng của người dân về cuộc sống tốt đẹp hơn. Người Trung Quốc thường ăn bánh bá trạng gồm gạo nếp, nhân thịt mặn có trứng muối bên trong.

Ở một số nước châu Á khác như Hàn Quốc, Nhật Bản, Việt Nam... ngày Tết Đoan Ngọ không có ý nghĩa tưởng nhớ nhà thơ Khuất Nguyên mà chỉ là thời điểm dương khí đạt đến độ cực thịnh, bắt đầu cho mùa Hè nắng nóng. Vì thế, mọi người ăn các loại bánh truyền thống, cơm rượu, tắm rửa bằng lá thơm, treo lá thơm, ngải cứu trước cửa nhà để xua đuổi tà khí...

Tại Việt Nam, trong dịp này, mọi người sẽ bắt sâu bọ gây hại cho cây lương thực, cây ăn trái... để cầu mong một mùa màng bội thu nên còn ăn rất nhiều trái cây.

Một trong những món ăn phổ biến trong ngày Tết Đoan Ngọ là bánh gio (bánh tro) làm từ gạo nếp ngâm với nước tro ủ qua đêm. Món cơm rượu hay rượu nấu từ gạo được người dân một số nước ưa chuộng. Phong tục này cũng bắt nguồn từ việc theo đuổi sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật từ xa xưa.

Người Hàn Quốc gọi Tết Đoan Ngọ là Dano với lịch sử hơn 1.000 năm. Đây là 1 trong 3 ngày lễ truyền thống được tổ chức lớn nhất trong năm ở nước này. Vào ngày 5 tháng 5 Âm lịch, mọi người tham gia lễ hội có các nghi thức nhảy múa đẹp mắt để cầu mong cho một mùa màng bội thu. Ngoài ra, người dân xứ kim chi cũng có thói quen gội đầu bằng lá thảo dược để mái tóc bóng mượt, thơm tho hơn. Các loại bánh suritteok làm từ bột gạo và ngải cứu được yêu thích và uống nước Jehotang nấu từ các loại thảo mộc gừng, thảo quả, táo tàu...

Ở Nhật Bản, Tết Đoan Ngọ có tên gọi Tango no sekku nghĩa là ngày tết cho thiếu nhi. Theo Âm lịch đây là ngày bắt đầu cho mùa Hè kéo theo nhiều dịch bệnh nên cha mẹ có con nhỏ thường làm lễ cầu Phật với mong ước các bé được khỏe mạnh. Gia đình có bé trai thường dựng cây cờ cá koi trước cửa nhà. Trong nhà người ta sẽ bày những món đồ chơi dành cho bé trai như tượng chú bé, áo giáp, nón giáp của samurai... Người Nhật thường ăn bánh mochi với vỏ là bột nếp xay nhuyễn cùng nhiều loại nhân bên trong như đậu đỏ, mè đen...