Là địa phương có nhiều di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật của huyện Thanh Liêm, hiện xã Thanh Hà có 12 di tích đã được xếp hạng. Tuy nhiên, do có lịch sử lâu đời nên nhiều di tích đang bị xuống cấp khá nghiêm trọng.
Xã Thanh Hà có 7 thôn thì 6 thôn có di tích được xếp hạng với tổng số 12 công trình đình, đền, miếu. Trong đó, có 3 di tích được xếp hạng cấp quốc gia gồm Đình An Hòa, Đình và Đền Hòa Ngãi. Về giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc của các di tích đều đã được công nhận, tuy nhiên có đến một nửa trong số các di tích trên đang bị xuống cấp, cần được trùng tu, tôn tạo.
Đình Yến, thôn Ứng Liêm là Di tích Lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh được xếp hạng từ cuối năm 2012. Đình thờ các vua thời Đinh và Tiền Lê gồm: Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, Lê Trung Tôn, Lê Ngọa Triều; phối thờ 5 vị Đại vương gồm: Đông thành, Kình Thiên, Thánh giám Đô Đức, Thái giám Cuơng Nghị, Thái giám Đô Quang và Bảo quang Hoàng Thái hậu, Hoàng phi Lĩnh ứng phu nhân, Thủy Tinh công chúa phu nhân. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp và chống chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ, tại đình Yến diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Ngày nay, đình Yến là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng chính của nhân dân làng Ứng Liêm.
Đình Yến được tu sửa lớn vào năm 1865. Đến năm 2009, dân làng Ứng Liêm và bà con xa quê đã thành tâm công đức đóng góp sức người sức của để tu sửa một số hạng mục xuống cấp và tôn tạo cảnh quan sân, vườn. Tuy nhiên do di tích có lịch sử đã lâu đời, nên hiện nay nhiều hạng mục đã xuống cấp. Mái đình nhiều vị trí ngói bị xô lệch, thường xuyên rơi vụn xuống sân, nhà; hệ thống cột, kèo làm bằng gỗ đã bị mối xông, có chỗ mục nát; chưa kể có những góc tường đã nứt, gẫy.
Ông Nguyễn Văn Bích, Chi hội trưởng Hội Nguời cao tuổi thôn Ứng Liêm lo lắng vì hệ thống cột kèo nhiều chỗ đã bị mối xông
Những góc tường đã nứt, gẫy
Ông Nguyễn Văn Bích, Chi hội trưởng Hội Nguời cao tuổi thôn Ứng Liêm cho biết: "Để thể hiện lòng tôn kính, biết ơn tới các bậc quân vương, hàng năm, vào dịp ngày sinh, ngày mất của các vua, dân Ứng Liêm đều tổ chức tế, lễ long trọng. Tuy nhiên, trước việc đình đã xuống cấp khá nghiêm trọng như hiện nay nếu không được trùng tu kịp thời sẽ không đảm bảo an toàn cho nhân dân. Kèm theo đó, các giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc của đình cũng sẽ bị mai một".
Dùng vôi vữa để tạm che đi những vết nứt trên tường là một cách khắc phục tạm thời của người dân địa phương
Thôn Dương Xá, xã Thanh Hà, có cụm di tích đình, đền, miếu gồm: Đình Chung, Miếu Thượng, Miếu Hạ và Đền Cuốn cũng được xếp hạng cấp tỉnh vào năm 2013. Đình, đền, miếu Dương Xá thờ bốn vị Thành hoàng là bốn anh em cùng sinh thời vua Hùng Duệ Vương. Trong đó, Đình Chung thờ công đồng bốn vị Thành hoàng; Miếu Thượng thờ Thánh cả Minh các Đại Vương; Miếu Hạ thờ Thánh hai Nghĩa vụ Đại Vương; Đền cuốn thờ hai em gái Phù Dung công chúa và Phù Hoa công chúa. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, tại đình, đền, miếu Dương Xá diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng.
Miếu Thượng, thôn Dương Xá nhìn từ ngoài vào
Trong số 4 công trình trên thì Miếu Thượng là một công trình có kiến trúc khá đặc biệt. Tọa lạc trên một mảnh đất cao ráo ở đầu làng với tổng diện tích 2.359m2, Miếu có bố cục mặt bằng hình chữ đinh; tiền đường 1 gian 2 chái, bốn mái cong, lợp ngói nam. Nét riêng của miếu Thượng là kiến trúc tòa tiền đường gần như dạng phương đình, kiểu đình trống: bốn mặt không có tường bao - một kiểu kiến trúc ít gặp trên đất Hà Nam. Từ tòa tiền đường vào hậu cung qua 3 ô cửa bức bàn kiểu ván bưng được làm bằng gỗ lim già đen bóng. Nhìn tổng thể, Miếu Thượng có cảnh quan đẹp, bố cục mặt bằng hài hòa, hợp lý, mang đậm phong cách kiến trúc thời hậu Lê và đầu đời Nguyễn.
Tuy nhiên, hiện nay Di tích Lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật độc đáo này đang bị xuống cấp nghiêm trọng. Hệ thống dàn vì, phần gỗ câu đầu (đỡ mái), phần chân và thân bên trong các cột trụ của gian tiền đường đã bị mối mọt đục rỗng. Còn đối với 3 ô cửa bức bàn kiểu ván bưng vào gian hậu cung tuy được làm bằng gỗ lim già nhưng nay cũng đã cũ hỏng, vì vậy không ít lần kẻ gian đã dễ dàng đột nhập và lấy đi một số đồ trong miếu.
Ông Hoàng Trình, Chi hội trưởng Chi hội Người cao tuổi thôn Dương Xá xót xa khi nhìn Miếu Thượng ngày càng xuống cấp nghiêm trọng
Phần gỗ câu đầu của Miếu đã bị mối đục rỗng
Chân cột trụ đình cũng trở nên siêu vẹo
Ô cửa bức bàn kiểu ván bưng vào gian hậu cung tuy được làm bằng gỗ lim già nhưng nay cũng đã cũ hỏng
Là Chi hội trưởng Chi hội Người cao tuổi, đồng thời là thành viên Ban quản lý di tích thôn Dương Xá, ông Hoàng Trình cho biết: "nhìn ngôi miếu đang ngày một xuống cấp mà dân làng chúng tôi chỉ biết xót xa. Chúng tôi rất mong chính quyền và ngành chức năng quan tâm, sớm hỗ trợ kinh phí để từng bước tu sửa lại ngôi Miếu".
Nhiều nơi trên các vách tường của gian hậu cung cũng đã nứt gãy
Trên đây chỉ là hai trong số nhiều di tích của xã Thanh Hà đang bị xuống cấp. Trong đó, có những phần của công trình bị hư hỏng nặng và đã tồn tại trong một thời gian dài. Được biết, đối với 2 di tích cấp quốc gia là Đình Hòa Ngãi và Đình An Hòa đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch hỗ trợ trùng tu vào năm 2011 và 2013. Một số di tích cấp tỉnh bị hư hỏng nặng cũng được tu sửa từ nguồn xã hội hóa do địa phương huy động, tuy nhiên, chỉ là những biện pháp khắc phục tạm thời. Ông Lê Quang Hào, Chủ tịch UBND xã Thanh Hà cho biết: “mặc dù địa phương rất muốn trùng tu các di tích để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử, tuy nhiên, ngân sách địa phương còn eo hẹp và việc kêu gọi nguồn lực đầu tư từ xã hội cũng chẳng dễ dàng gì”. Cũng theo ông Hào, UBND tỉnh nên trích một phần từ nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ bản để phân bổ cho các địa phương tu sửa di tích. Cùng với đó, ngành chủ quản cũng cần thường xuyên kiểm tra các di tích để có phương án tu sửa kịp thời. Đây cũng là cơ sở để Ban quản lý di tích của xã, của thôn vận động thêm từ các nguồn xã hội hóa nhằm chung tay bảo vệ và phát huy giá trị của các di tích.
Như Quỳnh
Ý kiến ()